Zainteresowanie naturą jako zasobem terapeutycznym ma starożytne podstawy. Hipokrates wychwalał kontakt z „powietrzem, wodą i miejscem” dla dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego.
Szybko zgromadzono potwierdzone badaniami dowody na to, że bliskość natury przynosi ludziom korzyści. Być może jednak z powodu dominacji zmysłu wzroku u ludzi, wiele badań skupiło się na wizualnych aspektach doświadczania przyrody. Jednak wiele korzyści jest dostarczanych naszemu organizmowi przez pozostałe kanały zmysłowe.
Naturalne dźwięki i zapachy są dla wielu ludzi podstawą doświadczeń natury, co może być zakorzenione w psychologii ewolucyjnej. Dotykowe doświadczanie natury, może poza pieszczotami zwierząt, jest wciąż niedostatecznie zbadane, ale wykazuje potencjalnie fundamentalne znaczenie. Smaki natury, poprzez uprawę i konsumpcję naturalnej żywności zostały powiązane z szeregiem korzyści zdrowotnych i poprawiających samopoczucie.
Wielozmysłowy aspekt doświadczeń natury jest kluczowy, ponieważ monotonia stymulacji może być źródłem stresu, a multimodalne bodźce sensoryczne mogą same w sobie napędzać pozytywne stany psychiczne, takie jak spokój. Rzeczywiście, wykazano, że jednoczesne stymulowanie wielu zmysłów może prowadzić do korzystnych efektów doświadczania natury.
Dźwięk
Biorąc pod uwagę liczbę i znaczenie znalezionej literatury, słuch wydaje się być drugim najlepiej zbadanym ludzkim zmysłem. Słuch to percepcja fal akustycznych, które dostarczają nam informacji o środowisku. Nasze układy słuchowe ewoluowały tak, aby były najbardziej wrażliwe na dźwięki, które są najważniejsze dla naszego przetrwania i reprodukcji. Dźwięki naturalne, zwykle uważane za najbardziej złożony i informacyjny rodzaj dźwięków, mogą dostarczać informacji na temat gatunku, pory roku i czasowości. Rzeczywiście, bogata zawartość informacyjna dźwięków natury przyczynia się do odtwarzania naturalnych krajobrazów. Dźwięki są również składnikiem przywiązania do miejsca i są odczuwane jako połączenie z otoczeniem, co może wiązać się z pozytywnymi odczuciami.
Wielokrotnie wykazano, że odgłosy natury, takie jak wiatr, woda i zwierzęta, mają przewagę nad dźwiękami antropogenicznymi, takimi jak hałas uliczny, rekreacyjny czy przemysłowy. Dźwięki natury były stosowane terapeutycznie w celu złagodzenia stresu, nasz układ nerwowy wykazuje bowiem zwiększoną regenerację przy dźwiękach natury.
Zapach
Zapachy są wszędzie i dotyczy to zarówno środowiska miejskiego, jak i naturalnego. Główną różnicą między tymi dwoma środowiskami jest obfitość zapachów antropogenicznych w środowiskach miejskich i ich brak w środowiskach naturalnych. Przyroda obfituje w zapachy kwiatów, drzew, krzewów, traw, zwierząt, gnijącej materii i owadów.
Zapach może mieć głęboki wpływ na nasz nastrój, zachowanie i funkcje poznawcze. Wiele naturalnych zapachów jest powszechnie uznawanych za przyjemne. Na przykład myśli o zapachu kwiatów, skoszonej trawy i wilgotnej ziemi mogą wywoływać uczucie przyjemności. Istnieją jednak również zapachy związane z informacjami, takie jak niesmak, jaki odczuwamy na zapach gnijącego mięsa, sygnalizujący jego niesmaczność. Niektóre z korzyści płynących z naturalnych zapachów to przyjemne stany afektywne, które wywołują, a także ostrzeżenia o potencjalnej toksyczności.
Jednym ze sposobów, w jaki cząsteczki węchowe mogą na nas wpływać, jest powiązanie zmysłu powonienia z układem limbicznym (emocjonalnym). Emocje i zapachy są ze sobą powiązane, a zaburzenia węchowe mogą objawiać się epizodami depresyjnymi. Układ węchowy jest również powiązany z głodem (podwzgórze) i wspomnieniami (hipokamp), wpływa na nastrój, poznanie i zachowanie.
Od dawna uważano, że roślinne olejki eteryczne mają działanie fizjologiczne i psychologiczne, a zapachy były używane ze względu na ich wpływ na zdrowie i nastrój.
Olejki eteryczne wydzielane przez drzewa leczniczo wpływają na nasze organizmy. Na przykład brzoza łagodzi stany depresyjne, dąb poprawia krążenie, a kasztanowiec poprawia samopoczucie. Wiadomo, że drzewa iglaste, dzięki wydzielanym przez nie olejkom eterycznym, mają silne działanie aseptyczne i zbawiennie wpływają na układ oddechowy. Dlatego właśnie sanatoria, w których leczy się choroby z nim związane, powstają najczęściej wśród sosnowych lasów. W ramach badań nad korzystnym wpływem drzew na ludzki organizm Amerykanie umieścili jedną grupę chorych z problemami sercowo-naczyniowymi i nadciśnieniem tętniczym w sanatorium otoczonym lipami. Pacjentom polecono codzienne, trzygodzinne spacery wśród drzew. Pozostałych chorych leczono klasycznie w warunkach szpitalnych. Po miesiącu wyniki w obu grupach były niemal identyczne – poprawa nastąpiła u 80 procent pacjentów. Ten eksperyment dowiódł zatem, że niektóre schorzenia można leczyć bez środków farmakologicznych. Inne badania wykazały natomiast korzystny wpływ lasów bukowych na zmniejszanie dolegliwości wynikających z uporczywych migren i nadmiernych stresów.
Smak
Smak jest bardzo podstawowym zmysłem, który ma wpływ na nasze zdrowie i nierozerwalnie wiąże nas z naturą. Żywność pochodzi z natury, z lokalnych lub międzynarodowych gospodarstw i jako taka może budować nasz związek z przyrodą.
Znaleziono powiązania między naszymi emocjami, a reakcjami neuronów na smak jedzenia, ponadto istnieją mechanizmy regulacyjne, które wywołują uczucie sytości i kontrolują nasze przyjmowanie pokarmu. Jest to ważne, ponieważ reguluje nasze spożycie składników odżywczych, a zatem jest ważną zaletą naturalnych właściwości żywności. W rzeczywistości smak jest wyjątkowy wśród systemów sensorycznych ze względu na swój wrodzony związek z mechanizmami nagrody i niechęci.
Badanie analizujące reakcje emocjonalne na jedzenie wykazało, że najczęściej doświadczanymi emocjami były satysfakcja, radość i pożądanie, podczas gdy smutek, gniew i zazdrość były doświadczane najrzadziej. Uważa się, że jedzenie może zmniejszyć lęk i inne niepożądane emocje.
Żywność ekologiczna stała się bardziej naturalną alternatywą dla konsumentów. Jest preferowana ze względu na wyższą jakość odżywczą i większe korzyści zdrowotne. Rzeczywiście, norweskie badanie, wykazało, że osoby stosujące dietę bogatą w przetworzoną żywność miały wyższy poziom lęku, podczas gdy osoby stosujące dietę bardziej naturalną miały mniejszą częstość występowania depresji. Naturalna, nieprzetworzona żywność jest również lepsza dla naszej fizyczności. Przewlekłe choroby i problemy zdrowotne, które w całości lub w części można przypisać współczesnej diecie stanowią zdecydowanie najpoważniejsze zagrożenie dla zdrowia publicznego. Istnieje obawa, że nasza nowoczesna dieta, która opiera się na rolnej i przetworzonej żywności, nie jest zgodna z biologicznie nam właściwą i że może to być przyczyną wielu nowych chorób przewlekłych, związanych z cywilizacją zachodnią.
Dotyk
Zmysł dotyku jest u ludzi bardzo niedoceniany, a jego znaczenie jest często pomijane. Dotyk jest pierwszym zmysłem, który rozwija się w macicy, również później ma kluczowe znaczenie dla więzi społecznych.
Jeśli chodzi o doznania przyrodnicze, jedną z głównych dróg doświadczania dotyku jest głaskanie zwierząt. Stwierdzono, że zwierzęta ogólnie dostarczają nam korzyści, takich jak obniżone ciśnienie krwi, zgłaszany przez nas wzrost relaksu i komfortu oraz poprawa reakcji społecznych u osób aspołecznych i autystycznych. Zwierzęta zwiększają tolerancję bólu, zmniejszają samotność, przyspieszają powrót do zdrowia po stresie i frustracji oraz zmniejszają potrzebę opieki medycznej.
Interakcje człowiek-zwierzę aktywują układ oksytocynergiczny, powodując zmniejszenie stresu społecznego i skutków endokrynologicznych, psychofizjologicznych i psychospołecznych. Oksytocyna jest wytwarzana przez głaskanie, a wzrost stężenia oksytocyny w osoczu stwierdzono u ludzi po 5–24 minutach głaskania. Stwierdzono, że oksytocyna zwiększa interakcje społeczne, zmniejsza stres, obniża próg bólu, wywołuje działanie przeciwzapalne, zmniejsza lęk i aktywuje funkcje przywspółczulnego układu nerwowego, odpowiedzialnego za odpoczynek. Oksytocyna może zatem być ważnym czynnikiem wpływającym na naturalne korzyści płynące z dotyku.
Dodatkowo istnieje literatura na temat innych dotykowych korzyści interakcji z naturą. Wiąże się to z praktycznym podejściem do przyrody, takim jak uczęszczanie do szkół leśnych, gdzie dzieci są zachęcane do zabawy i nauki na świeżym powietrzu. Uważa się, że dzieci w tych szkołach zdobywają więcej pewności siebie, umiejętności społecznych, języka i komunikacji, motywacji i koncentracji, umiejętności fizycznych oraz wiedzy i zrozumienia. Ponadto, umiejętności motoryczne, jak stwierdzono, rozwijają się lepiej w trakcie zabawy w lesie niż podczas aktywności na placach zabaw.
Za: L. S. Franco, D. Shanahan, R. Fuller, A Review of the Benefits of Nature Experiences: More Than Meets the Eye, Int J Environ Res Public Health., VIII. 2017; I Stanisławska, Spacery po lesie są zdrowe. Właściwości lecznicze drzew, Miesięcznik „Zdrowie”, VIII.2019;
